Nga Mary Bossi
Organizatat dhe aktet terroriste u shfaqën më vonë në Greqi sesa në vendet e tjera të Evropës. Kjo vonesë i atribuohet diktaturës shtatë-vjeçare që kishte vënë vendin nën një kontroll të plotë shoqëror përmes pezullimit të të drejtave shoqërore dhe politike dhe gërryerjes së institucioneve, si dhe faktit që Greqia ishte nën dominimin e huaj ndërsa ishte e izoluar ndërkombëtarisht për shkak të juntës.
Diktatura ra në verën e vitit 1974, pas ngjarjeve dramatike të grushtit të shtetit kundër Presidentit Makarios dhe pushtimit turk të Qipros që erdhi më pas, ndërsa në Greqi gjyqi i udhëheqësve të saj nisi një vit më vonë. Vendi po dilte nga diktatura shtatë-vjeçare me kujtime dhe pasoja të dhimbshme.
Midis tyre ishin ato të persekutimit, torturës, mërgimit dhe dënimit të padrejtë për mijëra njerëz, si dhe zhvillimi i ngadaltë dhe gjendja e të qenit në prapambetje ekonomike. Opinionet politike dhe sjellja e pjesës më të madhe të grekëve u regjistruan me kujdes dhe autoritetet e sigurisë mbanin një dosje personale për secilin shtetas grek. Ata thirreshin vazhdimisht për t’u marrë në pyetje për çështje “personale”, ndërsa censura dhe frika mbizotëronin në çdo aspekt të shprehjes dhe komunikimit.
Ka shumë artikuj të detajuar dhe libra rreth kësaj periudhe, por duhet të theksojmë se ishim në mes të një bote dypolare me tensione të mëdha midis dy superfuqive. Ndërsa shfuqizonte çdo nocion të rendit juridik, diktatura e kolonelëve që u imponua në Greqi u mbështet nga shërbimet amerikane, të cilat gjatë asaj periudhe kishin përmbysur shumë qeveri të zgjedhura në mënyrë demokratike në të gjithë botën dhe kishin imponuar diktatura, me pretekstin për të parandaluar që disa nga këto vende të mos kalonin në vendet e “Koalicionit Lindor”. U deshën shumë vite (shih vizitën e Presidentit të SHBA Bill Clinton në Athinë në 1996) që SHBA të “kërkonte falje” zyrtarisht për veprimet dhe ndërhyrjet në të shkuarën, pasojat e të cilave ende po dokumentohen dhe kanë akoma një efekt traumatik në kujtesën kolektive të populli grek.
Organizata terroriste “17 nëntor” doli në skenë për herë të parë në dhjetor 1975. Kjo ndodhi kur u vra shefi i stacionit të CIA-s në Greqi. Kështu, fenomeni i terrorizmit politik, tashmë i pranishëm në vendet e tjera evropiane, mbërriti në Greqi. Fillimisht kishte mosbesim në lidhje me shfaqjen e “17 nëntorit”. Aktet u konsideruan si punë e autorëve të huaj, ose një “fiksim rezultatesh” midis shërbimeve sekrete amerikane. Shoqëria greke ishte e papërgatitur për një zhvillim të tillë.
Dyshimet e para të gabuara
Në dhjetor 1975, vdekja e një punonjësi “jo të rëndomtë” të Ambasadës amerikane në Athinë shkaktoi zhvillimin e mëvonshëm të terrorizmit grek. Më saktësisht, në orën 10.30 të mëngjesit, më 23 dhjetor 1975, shefi i Stacionit të CIA-s, Richard Welch, gjatë kthimit nga një festë në shtëpinë e ambasadorit amerikan, u qëllua tre herë nga tre burra me kapuç në një makinë të vjedhur. Autorët nuk tentuan të qëllonin gruan e Welch-it ose shoferin e tij, i cili dha një dëshmi tek autoritetet në lidhje me incidentin. Një shënim u gjet në vendin e ngjarjes, i nënshkruar nga “17 nëntori”. Autoritetet nuk e vlerësuan atë si çështje thelbësore ose interesi.
Megjithëse vrasja e shefit të stacionit të CIA-s krijoi objektivisht një ndjesi befasie të pakëndshme, ajo nuk u konsiderua si puna e një organizate kombëtare “hakmarrëse”, aq më pak e një organizate terroriste. Letra fillimisht u trajtua nga autoritetet si një mashtrim dhe vrasja si rezultat i konflikteve të brendshme brenda shërbimeve amerikane. Më 26 dhjetor, një letër e dytë iu dërgua gazetave, e cila nuk u botua në zbatim të një urdhri gjykate. Pas disa ditësh, një e tretë iu dha filozofit francez Jean-Paul Sartre në Paris nga një grua e panjohur. Sartre ia dorëzoi gazetës “Libération”. Kryeredaktori i gazetës nuk e vlerësoi si autentike dhe vendosi të mos e botonte.
Shfaqja e parë e organizatës revolucionare “17 nëntori” nuk pati të njëjtin efekt pas veprimeve që pasuan gjatë 27 viteve të ardhshme. Pasi oficeri i policisë, Evangelos Mallios, i dënuar për torturimin e të burgosurve në Drejtorinë e Përgjithshme të Athinës, u vra më 15 dhjetor 1976, “Libération” e publikoi letrën më 26 dhjetor dhe më vonë u botua edhe nga gazetat greke.
Hetimet skematike
“17 nëntori” ishte tani një realitet i padiskutueshëm, por pikëpyetja në lidhje me ekzistencën thelbësore të një organizate të kësaj natyre në Greqi mbeti. Spekulimet, thashethemet dhe skenarët preokupuan jo vetëm media, por edhe autoritetet e zbatimit të ligjit, të cilat ende nuk ishin të bindura për ekzistencën e një organizate terroriste në vend. Më lart përmendëm sesi çdo shtetas grek kishte një “dosje personale” dhe, për zbatimin e ligjit, nuk kishte mjaftueshëm tregues për krijimin e një organizate terroriste me shënjestra politike ose të tjera, grekë ose të huaj. Për sa u përket autorëve, skenarët e ndryshëm, spekulimet, opinionet etj. sugjeruan se ata ishin të huaj ose se ishte një “zgjidhje e rezultateve” midis shërbimeve sekrete amerikane. Hetimet policore ishin jo të plota, skematike, fragmentare, të paorganizuara dhe të çorientuara.
Autoritetet amerikane fajësuan njëri-tjetrin për publikimin e emrit të Welch në revistën e tyre, “CounterSpy”, duke përmendur tërë karrierën e tij para mbërritjes së tij në Athinë. Kjo u pasua nga një artikull në një botim anglisht në Athinë, me një listë të plotë të të gjithë emrave dhe statuseve të të gjithë stafit të Ambasadës Amerikane. Artikulli u botua në “Athens Neës” në nëntor 1975. “17 nëntori” gjeti shënjestrën dhe përgatiti sulmin brenda një muaji. Pas kësaj, prania dhe veprimet e saj vazhduan të pandërprera deri në vitin 2002, ndërsa vlen të përmendet se ajo gjithmonë merrte përgjegjësinë për veprimet e saj në shpallje me shumë faqe.
Nga ana tjetër, autoritetet greke të zbatimit të ligjit ishin të vetëdijshme se organizata të ngjashme politike të dhunshme kishin ekzistuar dhe funksiononin në vendet evropiane që nga fundi i viteve 1960. Sidoqoftë, ata nuk e morën në konsideratë mundësinë e ekzistencës së organizatave të ngjashme në Greqi dhe të mos kenë pasur dyshime për ekzistencën dhe praninë e tyre, pasi mendonin se e kishin nën kontroll këtë fushë.
Një shoqëri e papërgatitur për terrorizmin
Kur njoftimi u botua në mediat greke dhe qytetarët u bënë të vetëdijshëm për vrasjen e Welch, përveç pyetjeve në lidhje me sofistikimin dhe origjinën e autorëve dhe befasinë e shënjestrës së zgjedhur, nuk kishte asnjë të dhënë të ndonjë pakënaqësie shoqërore që mund të qëndronte pas veprimeve të tilla. Mbani parasysh se ishte një epokë që karakterizohej nga një rini tepër e politizuar por edhe një organ i gjerë politik i politizuar që ishte i papërgatitur për akte terroriste të këtij lloji. Pati shumë befasi dhe u ngritën shumë pyetje rreth emrit të organizatës.
Në këtë kontekst, perceptimi kryesor ishte që organizata e “huazoi” emrin nga data e kulmimit të ngjarjeve të Universitetit Politeknik të Athinës. Për disa qarqe politike, ajo u pa si shfrytëzimi i kryengritjes, ndërsa për të tjerët ishte një formë e justifikimit politik dhe një pol referimi.
Në fakt, disa vjet pas shfaqjes dhe akteve të vazhdueshme të organizatës, ende nuk kishte pasur ndonjë përpjekje serioze për të regjistruar sistematikisht pikëpamjet e qytetarëve se si ata i perceptonin ato. Gjatë 27 viteve të pranisë së saj të armatosur, ata kryen rreth 103 grabitje, krahas bombardimeve dhe atentateve që rezultuan në 23 vrasje.
“Brezi i parë” i terroristëve të organizatës u zëvendësua nga “i dyti”, i cili, pas arrestimeve të vitit 2002, provoi se nuk kishte as formimin ideologjik, as njohurinë, as konceptimin politik dhe përbërjen e gjeneratës së parë.
Arrestimet zbuluan njerëz me ideologji të paqartë dhe sjellje shoqërore problematike, ndërsa provat specifike bënë të mundur të reflektohej nëse ishin profesionistë të paguar për të kryer vrasje të objektivave me interes të lartë.
Nga brezi i parë, vetëm Alexandros Giotopulos u arrestua, ndërsa pjesa tjetër nuk u identifikuan kurrë dhe për këtë arsye nuk u arrestuan nga autoritetet e zbatimit të ligjit. Në fund të fundit, brezi origjinal, mendimet, besimet dhe pikëpamjet e tyre mbi mundësitë e dhunës politike, mbeten të panjohura. Mbetet vullneti i mirëfilltë i shoqërisë greke, por kryesisht i shtetit, për të trajtuar në mënyrë efektive fenomenin kronik të dhunës-terrorizmit politik në Greqi.
Arrestimet e anëtarëve të “gjeneratës së dytë”, një grup tjetër autorësh, padyshim nuk i preokupuan autoritetet aq sa ta shihnin të udhës kryerjen e hetimeve të mëtejshme. Si pyetja “politike”, edhe ajo “operacionale” të shumë viteve të aksionit të armatosur, si dhe ato në lidhje me shumat e mëdha të parave nga numri i madh i grabitjeve, mbeten pa përgjigje.
Vrasja e Richard Welch nuk ishte pjesë e gjyqit të “17 nëntorit”. Kufizimi 20-vjeçar për veprat penale kishte mbaruar dhe askush nuk u ndëshkua.
Ekathimerini
Përktheu: Gazmira Sokoli
