BIRN ka identifikuar disa organizata të vetëshpallura “eksperte” sigurie në Serbi, të cilat promovojnë policinë, ushtrinë dhe trupat e krahut të djathtë, ndërsa gëzojnë lidhje me partinë në pushtet të vendit.
Nga Sasa Dragojlo
Në tetor, në rubrikën e nekrologjive të gazetës serbe Politika u botua një njoftim ku shkruhej: “Lamtumira e fundit për mikun dhe bashkëluftëtarin tim, Stevo Djokiç.” Ajo ishte i nënshkruar “Aleksandër Vuçiç”.
Vuçiç është presidenti i Serbisë. Stevan Djokiç, një i ashtuquajtur ekspert sigurie dhe një ekspert në televizionin pro-qeveritar, ishte “njeriu i parë” i Urdhrit Ushtarak Ortodoks të Kalorësve Templarë, një grup i errët nacionalistësh ortodoksë serbë që, çuditërisht, e marrin emrin nga një urdhër ushtarak katolik i shekullit të 12-të dhe zotohet të mbrojë “vlerat familjare” të krishtera nga komuniteti LGBT, tregtarët e drogës, pedofilët dhe emigrantët nga vendet islamike.
“Ata njiheshin prej shumë kohësh”, tha Dusan Ivkoviç, një anëtar i organizatës, për Vuçiçin dhe Djokiçin, i cili ndërroi jetë në moshën 44-vjeçare pasi u infektuan me COVID-19.
Por një miqësi personale “e vjetër” nuk është e vetmja lidhje midis elitës qeverisëse të Serbisë dhe një sërë organizatash të krahut të djathtë që janë bërë gjithnjë e më të dukshme që kur Partia konservatore Progresive e Vuçiçit mori pushtetin në vitin 2012, duke u ndarë nga Partia Radikale ultranacionaliste të dënuarit për krime lufte Vojisllav Sheshel.
Një nga ato lidhje është Qendra për Siguri, Hetime dhe Mbrojtje, DBA, e themeluar nga Djokiç dhe e regjistruar në të njëjtën adresë në Beograd si Kalorësit Templar.
Djokiç dhe organizatat që ai drejtonte kishin marrëdhënie të mira me një numër grupesh ekstremiste serbe famëkeqe, duke përfshirë vigjilentët anti-emigrantë Leviathan dhe Patrullat Popullore, si dhe të Djathtën Serbe, një pjesë e skenës së ekstremit të djathtë. Ajo ka gjithashtu në mesin e anëtarëve të saj burrin e kryetares së komunës së Nishit dhe një anëtar të bordit kryesor të Partisë Progresive të Vuçiçit, si dhe ka lidhje të ngushta me një tjetër, Vladimir Djukanoviç, një anëtar i kryesisë dhe bordit kryesor të partisë, një deputet dhe kreui komisionit parlamentar të drejtësisë të partisë.
Përveç DBA, BIRN ka identifikuar të paktën pesë organizata të tjera të krahut të djathtë që pretendojnë ekspertizë në sektorin e sigurisë për të promovuar policinë serbe, ushtrinë dhe trupat e krahut të djathtë, ndërkohë që gëzojnë simpatitë e partisë në pushtet të Serbisë.
Me emrat që ngjajnë me organe sigurie me reputacion (Organizata Ndërkombëtare e Policisë, Organizata Botërore e Policisë Kundër Terrorizmit, Organizata Evropiane e Policisë, Shoqata Globale e PolicisëÇ, analistët thonë se ato përfaqësojnë një simulim të shoqërisë civile, të kontrolluar nga qeveria dhe një mjet për rekrutimin e serbëve të rinj të djathtë të joshur nga distinktivët, betimet e nderit dhe shoqëria.
“Ata janë padyshim të rrezikshëm”, tha Predrag Petroviç, drejtor programi në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë, një institut i pavarur, duke i përshkruar ata si pjesë e një “bote paralele të OJQ-ve dhe botës para-policore”.
“Është e qartë se ata janë të gjithë të lidhur dhe të krijuar nga një qendër”, tha Petroviç për BIRN. “Ata po i joshin njerëzit përmes aktiviteteve të tyre, veçanërisht të rinjtë. Në këtë mënyrë ata mund të kontrollojnë njerëzit që mund të jenë problematikë për regjimin në pushtet dhe të rekrutojnë shumë të rinj si bazë mbështetjeje.”
Grupet e krahut të djathtë e shohin shtetin si aleat
Krahu i djathtë në Serbi është transformuar që nga vitet 1990, kur Jugosllavia po shpërbëhej në luftë, dhe në fillim të viteve 2000, kur nacionalizmi serb ishte rreptësisht anti-perëndimor, pro-rus dhe kritik ndaj partive pro-evropiane që morën pushtetin me rënien e Sllobodan Millosheviçit 21 vjet më parë.
Armiqësia drejtohej kundër armiqve etnikë në ish-Jugosllavi, ndërsa sot armiqtë e perceptuar kanë më shumë gjasa të jenë emigrantët, aktivistët e të drejtave të njeriut dhe komuniteti LGBT, ndërsa janë krijuar lidhje me grupe të të njëjtit mendim në të gjithë Evropën.
Ajo që është e rëndësishme është se grupe të tilla tani i shohin autoritetet gjithashtu si një aleat dhe aparatin e sigurisë si diçka për t’u lavdëruar. Në vend që të luftojnë forcat e shtetit në rrugë, siç bënë në dekadën e parë të këtij shekulli, grupet e krahut të djathtë në Serbi duket se po punojnë krah për krah me autoritetet nën Partinë Progresive.
DBA-ja është në vargun e kësaj marrëdhënieje.
Me një distinktiv dhe kartë anëtarësie që imitojnë ato të policisë serbe, organizata pretendon se punon për “zhvillimin dhe avancimin e sektorëve të sigurisë, hetimit dhe mbrojtjes”, kryesisht në sektorin privat, por “edhe përmes bashkëpunimit me institucionet shtetërore”.
Faqja e saj reklamon kurse për vetëmbrojtje, “gjurmim sekret” dhe rreziqet e “sekteve”. Ajo përmban gjithashtu një deklaratë për shtyp mbi pjesëmarrjen e DBA-së në një grup pune për projektligjin e Serbisë për Policinë, organizuar nga ministria e brendshme në fund të shtatorit.
Ekspertët e shoqërisë civile dhe sigurisë e kanë kritikuar projektligjin, duke argumentuar se ai minon mbrojtjen e privatësisë dhe kontrollin demokratik të policisë. Një nga ndryshimet e propozuara sipas draftit do t’i jepte ministrit të brendshëm fuqinë në situata të caktuara për të shpallur disa organizata pjesë të policisë, për të cilën kritikët thanë se rrezikon legjitimimin e vigjilentëve që veprojnë në Serbi nën maskën e “patrullave civile”.
Gjatë këtij investigimi, BIRN identifikoi një rrjet shoqatash të vetëshpallura “sigurie” pranë Djokiçit dhe Urdhrit Ushtarak Ortodoks të Kalorësve Templarë.
Vitet e fundit është parë një përhapje e organizatave të tilla para-policore dhe të sigurisë qytetare, me emra që shpesh huazohen nga ato të organeve ndërkombëtare të sigurisë dhe stema që janë jashtëzakonisht të ngjashme me ato të përdorura nga policia e vërtetë dhe agjencitë serbe të sigurisë.
Gjashtë nga këto organizata numërojnë në mesin e anëtarëve të tyre zyrtarë të Partisë Progresive. Anëtarët e tjerë kanë prejardhje kriminale, ndërsa njëri është aktualisht subjekt i një Njoftimi të Kuq të Interpolit dhe kërkohet nga Mali i Zi fqinj.
Pavarësisht se kanë pak ekspertizë të vërtetë, përfaqësuesit e organizatave të tilla shpesh shfaqen si ekspertë të ftuar në mediat pro-qeveritare, duke komentuar çështjet e sigurisë dhe krimit, duke lavdëruar policinë, ushtrinë dhe Vuçiçin, ndërsa ndonjëherë kritikojnë opozitën.
Duke i quajtur ato “GONGOS” – Organizata Joqeveritare të Organizuara nga Qeveria të krijuara ose të sponsorizuara nga qeveria për të çuar përpara interesat e saj – Petroviç tha se grupe të tilla “po përpiqeshin të paraqisnin veten si organizata legjitime”.
Për të rekrutuar, ata bëjnë punë humanitare, ofrojnë trajnime në artet marciale dhe predikojnë rreziqet e sekteve fetare, bullizmin, drogën dhe pedofilinë.
“Ata përdorin disa nga temat ‘popullore’, për të cilat të gjithë do të regjistroheshin, për të rekrutuar njerëz”, tha Petroviç. “Ata po i tërheqin përmes aktiviteteve të tyre, veçanërisht të rinjtë.”
“Tufë emigrantësh”
Urdhri Ushtarak Ortodoks i Kalorësve Templarë u regjistrua në vitin 2019, me, sipas faqes së tij të internetit, qëllimin për të mbrojtur traditën dhe besimin ortodoks. Grupi mbron një aleancë ekonomike dhe ushtarake të vendeve ortodokse, rivendosjen e shërbimit të detyrueshëm ushtarak dhe mbrojtjen e vendeve të shenjta ortodokse serbe në ish-krahinën jugore serbe të Kosovës, si dhe në Malin e Zi fqinj dhe Maqedoninë e Veriut.
Familja duhet të jetë shtylla qendrore e shoqërisë, thotë grupi. Ai është armiqësor ndaj të drejtave LGBT dhe “tufës së emigrantëve” që kalon Serbinë dhe anëtarët e saj kërkojnë dënime të ashpra për të varurit nga droga dhe dënime me vdekje për pedofilët.
Mes postimeve të grupit në faqen e tij në Facebook është një foto e serbëve të armatosur – të cilët e quajnë veten çetnikë pas lëvizjes guerile mbretërore të Luftës së Dytë Botërore – duke luftuar përkrah separatistëve të mbështetur nga Rusia në Ukrainën lindore në vitin 2014.
Grupi ka një hierarki të qartë ushtarake, por Ivkoviç tha se nuk është i armatosur.
Në rrjetet sociale, ata pretendojnë se disa nga anëtarët e tij janë gjithashtu pjesë e Patrullave Popullore, e cila filloi si një grup i krahut të djathtë armiqësor ndaj emigrantëve dhe refugjatëve që kalonin nëpër Serbi në rrugën drejt Evropës Perëndimore, por së fundmi i është bashkuar grupit që bën thirrje kundër vaksinave në Serbi.
I pyetur për përmbajtjen anti-emigrant dhe anti-islamike në faqen e grupit në Facebook, si dhe lidhjet me Patrullat Popullore, Ivkoviç u përgjigj: “Të gjithë meritojnë të jetojnë së bashku”.
“Unë nuk mund t’u përgjigjem drejtpërdrejt këtyre pyetjeve pasi vdekja e Stevanit na shpërqendroi kaq shumë. Ai ishte personi kyç”.
Një anëtar tjetër i Urdhrit është 48-vjeçari Nemanja Ristiç, i cili në vitin 2020 u dënua në mungesë në Mal të Zi me shtatë vjet burg për përfshirje në atë që qeveria malazeze në atë kohë tha se ishte një përpjekje për grusht shteti e mbështetur nga Rusia në 2016.
Ristiç ishte shpallur fajtor më parë nga një gjykatë e Beogradit në vitin 2015 për kërcënimin e Veran Matiç, bashkëthemeluesi i radiostacionit ikonik të Beogradit B92, ish-ambasadorit të SHBA-së Michael Kirby dhe prokurores publike Zagorka Dolovaç. Ai vazhdon të jetë në kërkim nga Interpoli, në fakt një kërkesë e Malit të Zi që policia kudo në botë ta arrestojë atë përkohësisht në pritje të ekstradimit të mundshëm, diçka që Serbia nuk e ka bërë. Ristiç shfaqet shpesh në publik, herë pas here përkrah zyrtarëve ushtarakë.
Antropologu Ivan Djordjeviç, i cili studion lëvizjet e krahut të djathtë, tha se Urdhri ishte tipik për grupet nacionaliste sot.
“Në thelb, nacionalizmi është ndërkombëtarizuar”, tha ai për BIRN. “Nëpërmjet këtij urdhri ‘Templari’ vriten disa miza. Ka kujdes pastoral mistik (një urdhër sekret i njohur për frymëzimin e teorive të ndryshme konspirative), hierarki ushtarake (për adhuruesit e ‘disiplinës së fortë’), por edhe motive të pashmangshme si krishterimi, familja dhe shpirti patriotik”.
“Ne kemi këtu gjithashtu disa përbërës populistë që janë pjesë e rrjedhës evropiane, si fjalë të mëdha për emigrantët, pedofilët dhe të varurit nga droga. Kështu ju keni organizatën ‘perfekte’ të krahut të djathtë që mendon globalisht dhe vepron në nivel lokal.”
Anëtarë të partisë në pushtet pjesë e organizatave para-policore
Së bashku me Djokiçin para vdekjes së tij, Ristiç, Ivkoviç janë pjesë e një grupi më të madh njerëzish të bashkuar në një rrjet grupesh qytetarësh para-policorë, të cilët ndajnë anëtarë dhe bashkëpunojnë.
Përveç Kalorësve Templarë, ekziston DBA-ja; Organizata Ndërkombëtare e Policisë, IPO; Organizata Botërore e Policisë Kundër Terrorizmit; Organizata Evropiane e Policisë; dhe Organizata Globale e Policisë.
Shumica e drejtuesve të këtyre organizatave nuk kanë asnjë përvojë sigurie apo policore përveçse kanë kryer kurse të ndryshme për sigurinë, por ata shpesh shfaqen në media pro-qeveritare si ekspertë në fushën e sigurisë, emigracionit, dhunës në familje, trafikimit të njerëzve, sekteve fetare dhe varësisë nga droga.
DBA-ja ka lidhje të qarta me Partinë Progresive në pushtet, duke numëruar ndër anëtarët e saj Nikola Sotirovskin, bashkëshortin e kryetares së komunës së Nishit, Dragana Sotirovski. Nikola Sotirovski është gjithashtu anëtar i IPO-s. Pavarësisht se nuk ka asnjë përvojë në polici apo siguri, Sotirovski është renditur nga IPO si “ekspert i sigurisë” me gradën “Oficer i Lartë”.
Ndërkohë, faqja e internetit e DBA-së përmban një reklamë për praktikën ligjore të Djukanoviçit, një prej anëtarëve më me ndikim të Partisë Progresive dhe një anëtar ex officio i Këshillit të Lartë Gjyqësor të Serbisë dhe Këshillit Shtetëror të Prokurorëve, të dy organe të larta gjyqësore. I pyetur për Djukanoviçin, DBA tha se ai nuk ishte një anëtar, por një partner, pavarësisht nga një postimi në faqen e saj që përshkruante një person me të njëjtin emër si të tillë.
Djukanoviç, thonë burimet, është një mik i Djokiçit dhe po përfaqëson Predrag Koluvijan në një gjyq në lidhje me zbulimin e një ferme të paligjshme kanabisi e cila thuhet se gëzonte mbrojtjen e elementëve të shërbimeve serbe të sigurisë.
Djukanoviç nuk ishte i disponueshëm për koment.
Ivkoviç, i cili është gjithashtu një anëtar i lartë i DBA-së, konfirmoi lidhjet e organizatës me Djukanoviçin, duke e përshkruar firmën e tij ligjore si një nga “partnerët” e DBA-së.
DBA-ja ka mbrojtur publikisht Koluvijan, duke thënë se e gjithë afera ishte krijuar për të inkriminuar presidentin Vuçiç. I pyetur për aferën dhe mbështetjen e grupit për Partinë Progresive, Ivkoviç tha për BIRN: “Kushdo ka të drejtën e mendimit të tij politik. Ne jemi për të vërtetën dhe për sigurinë.”
Prani në parlament
IPO Serbia u themelua në vitin 2018 nga deputeti i Partisë Progresive, Ilija Zivotiç.
Me seli në Milano, Itali, ajo pretendon se ka degë në 25 vende në Evropë dhe 10 në Afrikë dhe liston midis anëtarëve të saj një numër ish-anëtarësh dhe anëtarë në shërbim të policisë serbe, bullgare, italiane dhe franceze.
Zivotiç, “kryeoficer” i IPO-së, nuk ka përvojë të dukshme në polici, por ka mbaruar Shkollën e Lartë të Punëve të Brendshme të Serbisë, si pjesë e së cilës ka marrë trajnim ushtarako-policor nga ministria e brendshme serbe në kampin e saj në Mitrovo Polje. Ai gjithashtu pretendon se ka një diplomë pasuniversitare në “terrorizëm, krim të organizuar dhe siguri” nga Universiteti i Beogradit dhe se ka botuar “shumë punime shkencore në revista të njohura profesionale”.
IPO thotë se është anëtare e Komitetit për Luftën kundër Drogës në Kombet e Bashkuara dhe Aleancës për Luftën kundër Korrupsionit, e cila gjithashtu punon nën kujdesin e OKB-së.
Vitin e kaluar, Zivotiç mbajti një fjalim në një konferencë të organizuar nga OKB-ja në Vjenë mbi Konventën e OKB-së kundër Krimit të Organizuar Transnacional, ku foli për një luftë vdekjeprurëse në terren midis bandave rivale malazeze të drogës që ka marrë dhjetëra jetë.
Zivotiç është një anëtar i organit parlamentar serb i ngarkuar me monitorimin e punës së shërbimeve të sigurisë. BIRN nuk ishte në gjendje ta kontaktonte atë për koment mbi këtë histori.
Parlamenti serb të paktën një herë i është drejtuar DBA-së dhe IPO-së për “ekspertizën” e tyre. Më 30 mars të këtij viti, në mbledhjen e themelimit të Rrjetit Parlamentar për Sigurinë Digjitale, Ivkoviç ishte i pranishëm si përfaqësues i të dyja organizatave, por nuk e kuptoi se si.
“Stevan Djokiç më tha se ishim të ftuar, por nuk jam i sigurt se si”, tha ai. Organizata jonë u bë e rëndësishme falë tij.
“Policia botërore kundër terrorizmit”
Organizata Botërore e Policisë Kundër Terrorizmit, e quajtur në mënyrë të paqartë, drejtohet nga një 25-vjeçar serb i quajtur Dragan Pantiç. Përsëri, Pantiç nuk ka asnjë përvojë të dukshme në polici apo siguri, por pretendon se është edukuar në fushën e sigurisë që kur ishte 14 vjeç.
“Kam shkuar në disa kurse trajnimi në fushën e sigurisë… Kam një certifikatë për mbikëqyrje sekrete, një certifikatë për delikuencën e të miturve, për varësinë nga droga, mjekësinë ligjore dhe trajnime në ato fusha”, tha Pantiç për BIRN.
Ai tha se organizata e tij ka rreth 300 anëtarë, kryesisht në Serbi por edhe gjetkë në ish-Jugosllavi dhe Evropën Perëndimore. Ai pretendoi se ishte ndër themeluesit e DBA-së, nga ku lindi ideja, tha ai, për të krijuar një organizatë të re për të punuar në “nivel evropian”.
“Ne menduam se mund t’u japim leksione njerëzve jashtë vendit përmes aplikacionit Zoom, ose të mbajmë këtu në Serbi trajnime për të huajt”, tha Pantiç. “Kjo është arsyeja pse quhet ‘Organizata Botërore e Policisë Kundër Terrorizmit’ dhe sepse ne kemi anëtarë në të gjithë Evropën.
Përveç dhurimit të maskave për policinë dhe shërbimin zjarrfikës, Pantiç tha se organizata e tij ka bashkëpunuar jo zyrtarisht me ministrinë e brendshme falë lidhjeve personale, por asgjë “në letër”.
“Në Serbi jemi të lidhur me njerëz nga Ministria e Brendshme dhe gjithashtu disa nga anëtarët tanë janë nga ministria. Kemi shumë njerëz nga ajo botë”, tha ai.
Përsëri, Ristiç është anëtar. “Ai është anëtar kudo”, tha Pantiç. “Edhe ju mund të bashkoheni në organizatën tonë dhe ne nuk kemi të drejtë të pyesim nëse dikush ka qenë i ndaluar apo i dënuar.”
“Ne do të mbështesim shtetin tonë”
Në gusht të vitit të kaluar, Pantiç nënshkroi një marrëveshje bashkëpunimi me një organizatë tjetër në këtë grup – Organizatën Evropiane të Policisë, EPO.
EPO udhëhiqet nga 28-vjeçari Vuk Mentoviç, i cili ulet në këshillin lokal të komunës Zvezdara të Beogradit si anëtar i Partisë Progresive.
Shkollimi për “sigurinë” i Mentoviçit është i ngjashëm me atë të Pantiçit.
“Ne patëm idenë që ta quanim veten Organizata Evropiane e Policisë sepse Serbia është territorialisht në Evropë dhe ne donim të rrjetizonim dhe të ndanim përvojat tona me njerëz nga vende të tjera”, tha Mentoviç për BIRN. “Ne synojmë kryesisht të tërheqim të rinjtë dhe t’i udhëheqim ata në rrugën e duhur përmes seminareve dhe kurseve arsimore, në mënyrë që ata të kuptojnë rreziqet si vjedhja e të dhënave në internet, dhuna në shkolla dhe në përgjithësi gjithçka që lidhet me rininë dhe sigurinë.”
Si Mentoviç ashtu edhe Pantiç shprehin besim në shtetin serb. “Nëse shteti thotë se është kështu, atëherë është kështu. Nuk mund të jetë ndryshe”, tha Pantiç. “Natyrisht, ne do ta mbështesim shtetin tonë në raste të caktuara.”
Shoqata Globale e Policisë, GPA, u formua në vitin 2019 nga trajneri i aikidos dhe instruktori Slobodan Jovanoviç, i cili është gjithashtu anëtar i EPA-s dhe Shoqatës Ndërkombëtare të Policisë, IPA. Jovanoviç pretendon gjithashtu se është nënkryetar për sportin në Organizatën Union të Xhandarmërisë, njësia speciale e policisë së Serbisë. Jovanoviç tha për BIRN se ai “përgjithësisht” i mbështet ata në pushtet, por u ankua për mungesën e mbështetjes zyrtare për një shtysë nga organizata si e tija për të ashtuquajturat “patrulla qytetare” me fuqinë për të kryer arrestime qytetare.
“Ne jemi të gjithë të lidhur dhe njohim shumë njerëz nga parlamenti… Dhe ne jemi miq privatisht”, tha ai për BIRN. “E vetmja gjë që nuk më pëlqen është se nuk na kanë mbështetur”.
“Qëllimi im është që ne të kemi sukses në kontributin tonë në sektorin e sigurisë civile në mënyrë që njerëzit të ndihen më të lirë.”
Përdorimi i distinktivëve të ngjashëm me ato të përdorura nga policia është një çështje veçanërisht e ndjeshme në Serbi, ku anëtarët e një bande kriminale të përfshirë në vrasjen e kryeministrit reformist Zoran Djindjiç në vitin 2003, u zbuluan se kishin stema nderi të sindikatës së atëhershme të policisë që ishin identike në formë me simbolet zyrtare të policisë.
Petroviç, i Qendrës për Politikën e Sigurisë, tha se organizata të tilla ishin “të rrezikshme”.
“Kanë emra dhe distinktivë si institucionet zyrtare të sigurimit të shtetit, gjë e cila padyshim tolerohet nga shteti, dhe po formojnë një botë paralele OJQ-botë dhe para-polici në të njëjtën kohë, duke vepruar në të dyja fushat dhe duke ndikuar në shtet dhe shoqëri.”
“Ata e paraqesin veten si mbrojtës të profesionit të sigurisë dhe nuk kujdesen aq shumë për kontroll dhe mbikëqyrje demokratike”, tha ai. Ata mbrojnë forcimin e institucioneve të sigurisë, duke mos kuptuar se forcimi i institucioneve nuk do të thotë reduktim i kontrollit dhe mbikëqyrjes mbi to.