Ndoshta ajo që do t’i ngatërrojë më shumë historianët e ardhshëm është se sa në mënyrë dramatike kanë rënë këmbanat e alarmit këto tre dekadat e fundit. Pas pesë shekujsh rritjeje të vetëbesimit dhe prosperitetit në rritje në të gjithë Perëndimin, të ndërtuara mbi një grumbullim të qëndrueshëm të normave dhe vlerave të mbushura nga liria dhe ligji, dhe më pas kërcimi i madh përpara i Revolucionit Industrial, ne u humbëm në botën tonë të ëndrrave.
Kjo ka ndodhur edhe më parë, sigurisht. Në Romë, në Egjipt dhe në perandoritë e tjera të mëdha të së kaluarës, suksesi çoi në vetëkënaqësi, më pas në dekadencë, pastaj në paaftësi për të vërejtur rrezikun derisa ishte tepër vonë.
“Vështirë se ishte e mundur që sytë e bashkëkohësve të zbulonin në lumturinë publike shkaqet e fshehta të kalbjes dhe korrupsionit”, shkroi Edward Gibbon në Historinë e rënies së Perandorisë Romake. Pika e tij është e thjeshtë: të brendshmit zakonisht janë më të këqijtë për të dalluar kalbjen.
Kjo është ndoshta arsyeja pse kaq shumë nuk arritën të vërenin treguesit që vezullojnë me të kuqe vitet e fundit. Demokracia – sistemi i qeverisjes që supozohej se përfaqësonte fundin e historisë – ka qenë në tërheqje. Në kohën e Revolucionit Francez, vetëm 4 për qind e kombeve të botës ishin të angazhuar në eksperimentin e qeverisjes përfaqësuese, një numër që u ngrit në valë të ndryshme, jo më pak pas rënies së Murit të Berlinit. Pastaj pati një pikë kthese me një rënie të vazhdueshme në përqindjen e popullsisë së botës që jeton në atë që ne duam ta quajmë botë e lirë.
Në të njëjtën kohë, dhe i lidhur ngushtë, ishte një tërheqje e thellë kulturore. Shkencëtari politik Robert Putnam ka dokumentuar një sërë të dhënash marramendëse që zbulojnë polarizimin, individualizmin dhe narcizmin në rritje në shoqëritë perëndimore. Ndoshta gjetja më intuitive është një pyetje ankete që u bëhet studentëve. A jeni dakord me deklaratën e mëposhtme: Unë jam një person shumë i rëndësishëm. Në vitin 1950, 12 për qind ishin dakord. Deri në vitin 1990, kjo shifër ishte rritur në 80 për qind dhe vazhdon të rritet.
Pika e Putnam është se ne jemi bërë më kot të fiksuar pas vetes, më shumë të përqendruar te të drejtat sesa te përgjegjësitë, më shumë gjasa të kërkojmë famën si qëllim në vetvete sesa të arrijmë diçka të denjë për famë. Ne gjithashtu kemi më shumë gjasa të mos pajtohemi ashpër për çështje të parëndësishme, një rast klasik i asaj që antropologu britanik Ernest Crawley e quajti “narcisizmi i dallimeve të vogla”.
Ndërsa Xi Jinping po rivendoste rendin botëror përmes iniciativës së tij Brez dhe Rrugë dhe Vladimir Putin po rikrijonte perandorinë ruse duke aneksuar Gjeorgjinë dhe Krimenë, ne po debatonim për tualete neutrale gjinore.
Kjo nuK është një pikë retorike e lirë, meqë ra fjala. Indeksi i polarizimit politik – i cili mat intensitetin e grindjeve tona të brendshme – është në nivelin më të lartë për një shekull. Në Shtetet e Bashkuara, mosmarrëveshjet partiake u bënë aq të ethshme sa Kongresi u bë i paaftë për të miratuar legjislacionin që të gjithë e dinin se ishin në interesin kombëtar. Hulumtimi nga Yale zbuloi se vetëm 15 për qind e amerikanëve do të ndëshkonin një politikan për përfshirje në keqpërdorime elektorale, siç është mashtrimi, për sa kohë që kjo do të përfitonte nga ana e tyre. Me fjalë të tjera, një mazhorancë është aq e etur për të zhveshur kundërshtarët politikë, saqë janë të gatshëm të dobësojnë fatalisht bazat kushtetuese të kalasë në të cilën jetojnë kolektivisht.
Ndoshta është e vetëkuptueshme që këshilltarët e politikave që rrethojnë Xi dhe Putin vunë re të gjitha këto dhe më shumë (siç mund të shihet nga dokumentet e politikave të zbuluara), duke dërguar robotët e tyre në qindra mijëra për të ndezur këto pseudo-mosmarrëveshje dhe për të na shtyrë gjithnjë e më thellë në dhomat e jehonës vetëkënaqëse që dominojnë botën online. Mendoj se nuk jam i vetmi që kam frikë se metaversi, me ekosferat e tij virtuale dhe identitetet e tij imagjinare, do t’i përshpejtojë këto prirje, duke na shtyrë më thellë në vrimën e krimbit metafizik të arratisjes dixhitale – dhe larg realitetit empirik dhe moral.
Disa kanë pyetur veten se përse Kina ka paraprirë kur bëhet fjalë për një sulm amfib në ishullin e Tajvanit. Ata u vonuan jo sepse kishin frikë nga disfata ushtarake afatshkurtër, por sepse besonin se kishin kohë në anën e tyre. Ata po rivendosnin botën përmes vjedhjes dhe rritjes dhe me bashkëfajësinë perëndimore. Pse të dërgoni një goditje paralajmëruese që mund të zgjojë një kundërshtar të fjetur? Është më mirë ta vendosim Tajvanin në prapavijë derisa t’i paraqitet një Perëndimi edhe më të dobësuar si një fakt i kryer.
Gjithçka ndryshoi më 24 shkurt kur Putini dërgoi tanket e tij në Ukrainë, një lojë që (jam i bindur) tmerroi Partinë Komuniste Kineze. Ajo do të përfitojë në afat të shkurtër nga një shtet klient i varur nga blerjet e gazit, por kjo ka një rëndësi relativisht të vogël në konkurrencën e fuqisë së madhe që do të përcaktojë 100 vitet e ardhshme. Ata e dinë se Perëndimi më në fund e ka vënë re atë që Gibbon e quajti “helmi i futur në elementet vitale të sistemit”: përroi i parave të pista në qendrat tona financiare, infiltrimi i universiteteve dhe qendrave të mendimit dhe gërryerja më e gjerë e vlerave tona. Disa ekspertë e përshkruan javën e kaluar si një “rivendosje” për politikën perëndimore, por ajo që po shohim është, mendoj, pafundësisht më e rëndësishme. Ky është një rizgjim i Perëndimit. Ka qenë mahnitëse gjatë ditëve të fundit të shohësh politikanë që flasin për probleme që shumë prej nesh i kanë paralajmëruar për një dekadë: shpenzimet e papërshtatshme të mbrojtjes, imperativi i aleancave tradicionale, rreziqet e varësisë strategjike nga autokracitë, qoftë për gazin apo për ndonjë gjë tjetër. Një zëdhënës i konservatorëve madje pranoi se paratë ruse në arkat e partisë mund të kishin kompromentuar integritetin e politikës. Epo, po.
Por ndërsa shikoj guximin e ukrainasve, emocioni im dominues është faji. Faji që nuk u dolëm përpara autokratëve më herët. Faji që vetëkënaqësia na verboi ndaj rreziqeve. Faji që ukrainasit po vdesin edhe tani për liritë që ne harruam si t’i mbrojmë. Së paku, ne duhet të zgjerojmë sanksionet ndaj të gjitha bankave ruse, të ngrijmë asetet e oligarkëve dhe të ndalojmë ngarkimin e parave të Kremlinit duke blerë hidrokarbure ruse. Do të pësojmë rënie të standardit të jetesës, por kjo është një luftë për mënyrën tonë të jetesës.
Ekziston një fenomen i famshëm në optikë që quhet “kthimi perceptues”. Ti e di këtë lloj gjëje: shikon një imazh të një gruaje të re, qerpikët e gjatë që dalin në të gjithë konturin e majtë të fytyrës së saj, përpara se ajo të kthehet papritur. Tani jeni përballur me një grua më të vjetër, me kapuç, me hundë të madhe, shqisat tuaja të tronditura. Në Berlin, Paris, Londër, Uashington dhe më gjerë gjatë javës së kaluar, ne kemi dëshmuar ekuivalentin politik të përmbysjes perceptuese. Ne ia kemi borxh vetes dhe të gjithë ukrainasve që të mos lejojmë më kurrë që shqisat tona të shtrembërohen kaq shumë.