Në vitin 1966, fshati i largët spanjoll i Palomares zbuloi se “epoka bërthamᴏre kishte rënë mbi ta nga një qiell i pastër blu”. Dy vjet pas aksidentit të tmerrshëm, reporteri i BBC-së Chris Brasher shkoi për të gjetur se çfarë ndodhi kur SHBA-të rrëzuan aty gabimisht një bᴏmbë me hidrogjen.
Më 7 prill 1966, pothuajse 60 vjet më parë këtë javë, u gjet më në fund një armë bërthamore e humbur për të cilën ushtria amerikane kishte kërkuar dëshpërimisht për 80 ditë. Koka bërthamore me një fuqi shpërthyese 100 herë më të madhe se ajo e bombës së hedhur në Hiroshima, u nxor me kujdes nga një thellësi prej 869 m nga Deti Mesdhe dhe u vendos me delikatesë mbi anijen ushtarake USS Petrel. Sapo u vu në bord, oficerët prenë me kujdes kapakun e pajisjes termonukleare për ta çaktivizuar atë. Vetëm atëherë të gjithë mund të merrnin frymë lehtësisht. Kjo ishte e fundit nga 4 bombat me hidrogjen që SHBA-ja kishte hedhur aksidentalisht në Spanjë.
“Ky nuk ishte aksidenti i parë që përfshin një armë bërthamore” – tha reporteri i BBC-së Chris Brasher kur raportoi nga vendi i ngjarjes në vitin 1968. “Pentagoni liston të paktën 9 aksidente të mëparshme të avionëve që mbanin bomba hidrogjeni. Por ky ishte aksidenti i parë në tokë të huaj, i pari që përfshiu civilë dhe i pari që ngacmoi vëmendjen e botës.”
Kjo situatë e tmerrshme kishte ndodhur për shkak të një operacioni amerikan të koduar me emrin “Chrome Dome”. Në fillim të viteve 1960, SHBA-të kishin zhvilluar një projekt për të penguar rivalin e saj të Luftës së Ftohtë, Bashkimin Sovjetik, nga nisja e një sulmi parandalues. Një patrullë e bombarduesve B-52 të armatosur me armë bërthamore duhej të kalonte vazhdimisht qiejt, gati për të sulmuar Moskën në çdo moment. Por për të qëndruar në ajër në këto rrugë të gjata, avionët duhej të furnizoheshin me karburant gjatë fluturimit.
Më 17 janar 1966, një bombardues i tillë po fluturonte në një lartësi prej 9.5 km mbi rajonin Almería të Spanjës jugore dhe tentoi një furnizim rutinë ajër-ajër me një aeroplan cisternë KC-135. “Unë besoj se ajo që ndodhi ishte se bombarduesi po mbyllej me një shpejtësi të lartë dhe ai nuk e stabilizoi pozicionin e tij” – tha gjeneralmajori amerikan Delmar Wilson, njeriu përgjegjës për trajtimin e aksidentit katastrofik.
Përplasja e bombarduesit B-52 me aeroplanin e karburantit e çau atë, duke ndezur karburantin e avionit dhe vrau të 4 anëtarët e ekuipazhit në bord. Shpërthimi që pasoi vrau gjithashtu dy burra në pjesën e bishtit të B-52. Një i tretë arriti të dilte, por vdiq kur parashuta e tij nuk u hap. 4 anëtarët e tjerë të ekuipazhit të bombarduesit u shpëtuan me sukses nga avioni i tyre i djegur përpara se edhe ai të shpërthente dhe të binte në tokë. Copat e avionëve ranë si shi në fshatin e largët spanjoll Palomares.
Fatmirësisht, rënia e mbushjes bërthamore nuk shkaktoi një shpërthim. Kokat e bombarduesit nuk ishin të armatosura dhe kishin mbrojtëse të integruara për të parandaluar një reaksion zinxhir të padëshiruar atomik. Por pajisjet termonukleare kishin eksplozivë që rrethonin bërthamat e tyre të plutoniumit si pjesë e mekanizmit të ndezjes. Në rast aksidenti, bombat kishin parashuta të lidhura me to, të dizajnuara për të zbutur ndikimin në ulje dhe për të parandaluar kontaminimin radioaktiv. Në të vërtetë, një bombë e pashpërthyer u ul e sigurt në një shtrat lumi u gjet e paprekur të nesërmen. Fatkeqësisht, dy nga parashutat e bombave bërthamore që po binin, nuk u hapën.
Atë mëngjes, fermeri spanjoll Pedro Alarcón ishte duke ecur drejt shtëpisë së tij me nipërit e mbesat e tij kur një nga bombat bërthamore ra në fushën e tij me domate dhe u shpërtheu pas përplasjes. “U rrafshua gjithçka. Fëmijët filluan të qanin. Isha i paralizuar nga frika. Një gur më goditi në stomak, mendova se isha vrarë. U shtriva atje duke u ndjerë si i vdekur me fëmijët që qanin” – tha ai për BBC në 1968.
Shkatërrim dhe kaos
Bomba tjetër me hidrogjen shpërtheu gjithashtu kur u përplas në tokë pranë një varreze. Këto shpërthime krijuan kratere të mëdha dhe shpërndanë pluhur plutoniumi shumë toksik dhe radioaktiv në disa qindra hektarë. Djegia e mbeturinave të aeroplanit mbuloi gjithashtu fshatin spanjoll. “Po qaja dhe vrapoja” – tha një fshatare e quajtur Señora Flores për BBC në vitin 1968. “Vajza ime e vogël po qante: “Mama, mama, shiko shtëpinë tonë, po digjet”. Për shkak të gjithë tymit që ajo tha duhet të jetë e vërtetë. Kishte shumë gurë dhe mbeturina që binin rreth nesh.
Pasi lajmi se bombarduesi kishte rënë me armë bërthamore në bord arriti në komandën ushtarake amerikane, filloi një operacion i madh. Në momentin e fatkeqësisë, kapiteni Joe Ramirez ishte një avokat i Forcave Ajrore të SHBA-së i vendosur në Madrid. “Kishte shumë njerëz që flisnin, kishte shumë emocione në sallën e konferencave. Të gjithë vazhduan të flisnin për një “shigjetë të thyer”. Atëherë mësova se “shigjeta e thyer” ishte fjala kod për një aksident bërthamor,” tha ai për BBC në 2011.
Personeli ushtarak amerikan arriti në zonë me një helikopter. Kur kapiteni Ramirez mbërriti në Palomares, ai pa menjëherë shkatërrimin dhe kaosin e shkaktuar nga aksidenti. Copa të mëdha rrënojash u shpërndanë në të gjithë zonën. Një pjesë e madhe e bombarduesit B-52 që digjej kishte rënë në oborrin e shkollës. “Është një fshat i vogël, por kishte njerëz që iknin në drejtime të ndryshme. Unë po shihja mbeturina që digjeshin, mund të shihja disa zjarre.”
Pavarësisht situatës, për mrekulli askush në fshat nuk u vra. “Afro 100 ton mbeturina të zjarrta kishin rënë në fshat, por as një pulë nuk kishte ngordhur”, – tha Brasher. Një mësues dhe një doktor i shkollës lokale u ngjitën në kodrën e djegur nga zjarri për të marrë trupat e pilotëve amerikanë që ishin vrarë. “Më vonë, ata i renditën gjymtyrët në pesë arkivole, një veprim që do të shkaktonte njëfarë vështirësie burokratike kur amerikanët erdhën për të marrë vetëm 4 trupa nga ajo kodër” – tha Brasher.
3 persona nga ekuipazhi i avionit B-52 që arritën të hidheshin u ulën në Mesdhe disa milje larg bregut dhe u shpëtuan nga anijet lokale të peshkimit brenda një ore nga aksidenti. I katërti, radar-navigatori i B-52, u flak nga shpërthimi i avionit, i cili e la atë të djegur rëndë dhe nuk ishte në gjendje të shkëputej nga sedilja e tij. Pavarësisht kësaj, ai arriti të hapte parashutën e tij dhe u gjet i gjallë pranë fshatit dhe u dërgua në spital.
Megjithatë, kjo ende la problemin e gjetjes së ngarkesës bërthamore vdekjeprurëse të avionit. “Shqetësimi im kryesor ishte të rikuperoja ato bomba, ky ishte prioriteti numër një”, tha gjenerali Wilson për BBC në vitin 1968.
Një nga bombat bërthamore mungonte
“Natën e parë, Guardia Civil [forca e policisë kombëtare spanjolle]kishte ardhur në lokalin e vogël në Palomares, dhe ky ishte pothuajse i vetmi vend që kishte energji elektrike. Ata kishin raportuar atë që ata konsideronin si një bombë, kështu që ne dërguam menjëherë disa nga njerëzit tanë në këtë shtrat lumi që nuk është shumë larg nga qendra e qytetit. Në fakt, ishte një bombë. Rreth orës 10 ose 11 të mëngjesit të nesërm, gjetëm dy bomba të tjera.”
Por ende mungonte një. Të nesërmen, kamionë të mbushur me trupa amerikane ishin dërguar nga bazat aty pranë, me plazhin në Palomares që u bë një bazë për rreth 700 avionë dhe shkencëtarë amerikanë që përpiqeshin urgjentisht të frenonin çdo kontaminim radioaktiv dhe të gjenin kokën e katërt me mbushje bërthamore. Rreth 1,400 ton dhe që kishte marrë rrezatim u dërgua në një strukturë magazinimi në Karolinën e Jugut.
Si SHBA ashtu edhe Spanja, e cila në atë kohë ishte nën sundimin brutal të diktaturës ushtarake të Francisco Frankos, ishin të prirur të minimizonin aksidentin shkatërrues. Franko ishte veçanërisht i shqetësuar se frika nga rrezatimi do të dëmtonte industrinë e turizmit të Spanjës, një burim kryesor i të ardhurave për regjimin e tij. Në një përpjekje për të siguruar popullsinë vendase dhe botën më gjerë se nuk kishte asnjë rrezik, ambasadori i SHBA në Spanjë, Angier Biddle Duke u shfaq duke notuar në det në brigjet e Palomares para shtypit ndërkombëtar vetëm disa javë pas aksidentit.
Por pavarësisht se qindra personel amerikan kryen një kërkim intensiv dhe të përpiktë në zonën përreth për një javë, ata ende nuk mundën të gjenin bombën e katërt. Më pas kapiteni Ramirez foli me një peshkatar vendas i cili kishte ndihmuar në shpëtimin e disa prej pilotëve të mbijetuar që kishin rënë në det. Peshkatari i kërkoi falje kapitenit Ramirez që nuk ishte në gjendje të shpëtonte një nga pilotët amerikanë, të cilin ai mendoi se e kishte parë duke zbritur në thellësi.
Kapiteni Ramirez kuptoi se peshkatari mund ta kishte parë në të vërtetë bombën bërthamore të zhdukur. “Të gjitha trupat ishin gjetur dhe unë e dija këtë,” tha ai. Kërkimi më pas u zhvendos shpejt në Detin Mesdhe, me Marinën e SHBA-së që mobilizoi një flotilje prej më shumë se 30 anijesh, duke përfshirë minapastruese dhe zhytëse, për të pastruar shtratin e detit. Eksplorimi i kilometrave të dyshemesë së oqeanit ishte teknikisht i ndërlikuar dhe një proces shumë i ngadalshëm, por pas javësh kërkimesh shteruese, një anije e sapozhvilluar me zhytje të thellë, Alvin, më në fund gjeti bombën e humbur në një kanal nënujor.
Gati 4 muaj pasi u humb për herë të parë, koka luftarake më në fund u bë e sigurt dhe u kthye në duart e SHBA. Të nesërmen, me gjithë fshehtësinë me të cilën ushtria amerikane kishte rrethuar arsenalin e saj bërthamor, ajo ndërmori hapin e pazakontë për të treguar bombën në shtypin botëror. Ambasadori Duka arsyetoi se nëse njerëzit nuk e shihnin vetë bombën, ata kurrë nuk do të ndiheshin të sigurt se ajo ishte gjetur me të vërtetë.
Pothuajse 6 dekada më vonë, incidenti hedh një hije dyshimi mbi rajonin e Almerías.
Operacioni amerikan i pastrimit la jashtë disa zona të kontaminimit dhe SHBA-ja dhe Spanja ranë dakord të financojnë kontrolle vjetore shëndetësore për banorët e Palomares. Ata gjithashtu premtuan se do të monitorojnë tokën, ujin, ajrin dhe të korrat lokale. Por ka ende rreth 100 hektarë tokë të kontaminuar në Palomares që mbeten të rrethuara. Pavarësisht se Spanja dhe SHBA nënshkruan një marrëveshje reciproke në 2015 për të pastruar zonën, asnjëra nuk është respektuar ende. ©LAPSI.al
The post 1966/ Si SHBA-së i ra aksidentalisht një bᴏmbë bërthamᴏre mbi një fshat në Spanjë appeared first on Lapsi.al.
