Nga Amanda Coakley, Aljazeera
Ishte një mëngjes tipik gushti në qytetin e njohur turistik shqiptar të Shëngjinit, -një qytet në veri të vendit pranë kufirit me Malin e Zi, të cilat blloqet e apartamenteve me pamje nga qyteti dhe hotelet ishin të mbushura me familje që vraponin drejt plazhit.
Të veshur me bikini duke vendosur peshqirët në çantat e plazhit, fëmijët që mbanin lodra dekorative duke bërtitur, tërhoqën vëmendjen e Ziagul Hzimi. 27-vjeçarja sapo kishte zbritur nga një avion nga Afganistani, vendi i lindjes së saj, pasi talebanët hynë në kryeqytetin Kabul dhe morën kontrollin e vendit dhe 40 milionë banorëve të tij.
Ajo është ende e tronditur nga çdo gjë kishte ndodhur në vendlindjen e saj, duke qëndruar në mes të turmave të njerëzve, shqetësimi kryesor i të cilëve ishte të gjenin shezllonin më të mirë.“Duke parë të gjithë këta shqiptarë, të cilët nxitojnë për në plazh, më kujtoi evakuimin e Kabulit. “Nuk kisha dëgjuar kurrë për Shqipërinë përpara se të mbërrija këtu në gusht, kështu që gjithçka ishte paksa tronditëse.”
Një grua e imët, Ziagul është një gazetare që ka punuar për vite në qytetin perëndimor afgan, Herat. Edhe pse ajo u kërcënua në mënyrë të drejtpërdrejtë nga talebanët, ajo besonte se nuk kishte asnjë mënyrë për të qenë e mbrojtur pas marrjes në kontroll të vendit nga talebanët. Kështu, me ndihmën e një OJQ-je amerikane që e mbështeti punën e saj, ajo hipi në një avion evakuimi nga Kabuli dhe përfundoi në Shëngjin duke pritur vizën e saj për në Shtetet e Bashkuara.
Ajo po qëndron në një rezort në qendër të qytetit me rreth 1000 afganë të tjerë, të cilët gjithashtu u larguan nga Afganistani. Është një vend i veçantë dhe i bukur. Është një botë larg ngrohtësisë që kishte nga çdo shtëpi afgane. Normalisht i rezervuar nga shqiptarë të pasur gjatë sezonit të verës dhe nga biznesmenë për konferenca gjatë pjesës tjetër të vitit, hoteli është marrë nën kontroll nga OJQ-të perëndimore të cilat kishin nevojë për strehim të sigurt për kolegët e tyre afganë dhe familjet e tyre.
Edhe pse njerëzit që qëndrojnë në Shëngjin janë cilësuar si “refugjatë luksi”, ata sërish ndihen si të “ humbur” . Fëmijët e vegjël vrapojnë përreth, por pothuajse të gjithë të rriturit duken paksa të humbur.
Fizikisht ata mund të jetë në Shqipëri por zemrat e tyre janë në Afganistan.
Kur Al Jazeera vizitoi Shëngjinin në fillim të vjeshtës, turistët ishin larguar dhe qyteti ishte i qetë. Shumica e restoranteve përgjatë rrugës së vetme kryesore i kishin mbyllur dyert deri në verën e ardhshme. Shezllonët ishin vendosur në magazinë dhe plazhi ishte bosh.
Në Shëngjin, ditët e refugjatëve janë të mbushura me pritje të pafundme. Në pritje të lajmeve nga Afganistani. Në pritje të lajmeve për hapin tjetër në procesin e aplikimit të tyre për vizë. Njerëzit në këtë vend kanë kaluar nga ndjenja e kontrollit të jetës së tyre në të qenit në mëshirën e të tjerëve. Ushqimi ka një vend të veçantë për afganët, kështu që kur tre vaktet ditore të servirura fillimisht nga shefat e kuzhinës ishin shumë poshtë standardeve të tyre të larta, menaxhmenti i hotelit bëri ndryshimet e duhura. Ushqimet tani i përshtaten shijeve afgane.
Dymbëdhjetë anëtarë afganë të parlamentit janë duke qëndruar gjithashtu në hotel.
“Ne kishim probleme me deputetët në Afganistan, tani kemi të njëjtin problem edhe këtu,” tha Mustafa Madzidiar, një ish-këshilltar i qeverisë. 30-vjeçari ka marrë rolin e koordinatorit të komunitetit në emër të organizatës jofitimprurëse National Endowment for Democracy, e cila ka ndihmuar më shumë se 300 persona të zhvendosen në Shëngjin.
Histori të ngjashme
Ashtu si Mustafa, Ziagul, është e lumtur që është e sigurt dhe falënderuese për sigurinë që ka gjetur në Shqipëri. Ajo është e trishtuar, pasi prindërit dhe tetë vëllezërit e motrat, janë ende në Herat. Deri në gusht, Ziagul nuk ishte larguar kurrë nga vendi i saj. Në vend të kësaj, ajo ishte e përqendruar të zhvillonte karrierën në zyrën e Heratit të Agjencisë Afgane të Lajmeve të Grave.
“Isha e para në familjen time që vazhdova universitetin, por babai im donte që unë të studioja përdrejtësi,” tha ajo.
Por, me vendosmërinë e saj të çeliktë për të krijuar një jetë të pavarur për vete, nuk ishte e lehtë. Babai i saj kurrë nuk ishte mjaft i kënaqur me Ziagul që punonte me kolegë meshkuj dhe ishte i shqetësuar për reputacionin e saj. Por ai e donte vajzën e tij dhe ishte krenar për arritjet e saj. Pas diplomimit në Universitetin e Heratit në vitin 2017, Ziagul filloi punë si kryeredaktore, një pozicion që ajo e donte dhe që e lejoi të mbulonte të gjitha aspektet e shoqërisë Herati – nga politika në kulturë.
Gazetaria i dha asaj lirinë dhe një mundësi për të parë përtej horizontit dhe për të paraqitur një të ardhme më të mirë për gratë afgane, një të ardhme ku ato mund të merrnin pjesë në të gjitha aspektet e shoqërisë, raporton abcnews.al
Pastaj, në fillim të gushtit, gjithçka ndryshoi. Pak para se talebanët të merrnin Heratin, familja e saj i tha asaj të shkonte në Kabul. Si gazetare, ata ndjenin se jeta e saj ishte në rrezik. Ajo paketoi me shpejtësi të gjitha gjërat e saj dhe nxitoi e vetme në kryeqytet. Në Shëngjin, historia e Ziagul nuk është unike. Pothuajse të gjithë janë një anëtar i ngushtë i familjes së dikujt që ka punuar me një organizatë perëndimore.
Disa arritën të shkonin në Shëngjin sepse ishin në vendin e duhur në kohën e duhur dhe mundën të hipnin në një avion evakuimi. Të tjerët e dinin se cilët ishin OJQ-në e duhura , dhe i telefonuan për të qenë në listën e të evakuuarve. Jo të gjithë mund të merrnin familjen me vete. Ziagul i referohet rezortit si një mini Afganistan ku të gjithë mblidhen së bashku dhe ndajnë atë pak që kanë.
Ajo qëndron në një apartament me dy dhoma gjumi me një kolege tjetër femër dhe e kalon pjesën më të madhe të ditës duke i dërguar mesazhe familjes.
“Është një komunitet shumë i larmishëm këtu dhe të gjithë janë të sjellshëm, ” tha ajo duke iu referuar strukturës komplekse sociale të Afganistanit. Askush nga ne nuk e kishte menduar ndonjëherë se do të qëndronim në Shqipëri.
Shqipëria ishte një nga vendet e para që hapi dyert për afganët kur talebanët morën pushtetin më 15 gusht. Brenda pak orësh, kryeministri Edi Rama njoftoi se kombi ballkanik do të shërbente si një “vend tranzit” dhe do të priste refugjatët. Qeverisë së Ramës fillimisht iu afruan dy OJQ të mëdha nga SHBA-ja që kërkonin strehim të sigurt për kolegët dhe familjet e tyre dhe më pas nga administrata e Biden.
Brenda 10 ditëve u konfirmuan dy vende për të strehuar afganët: në Shëngjin dhe Durrës.
Shqipëria pranoi të strehonte deri në 4000 refugjatë. “Të gjithëve u pëlqen ta shohin këtë si një nder për Shtetet e Bashkuara, por kjo ka të bëjë me ne. Ka të bëjë me atë se kush jemi dhe çfarë kemi qenë gjithmonë dhe ka të bëjë me rëndësinë e anës njerëzore,” tha kryeministri për Al Jazeera.
“Kjo na vjen natyrshëm dhe është aq e trishtueshme sa duket kaq e veçantë kur duhet të jetë rendi natyror i gjërave.”
Shqipëria është anëtare e NATO-s që nga viti 2009, ka një popullsi prej rreth 2.8 milionë banorësh dhe është ndër vendet më të varfra në Europë. Ajo ka një traditë të gjatë të mikpritjes së njerëzve. Rreth 3,000 anëtarë të Mojahedin-e-Khalq, ose MEK, një grup i diskutueshëm opozitar iranian, banojnë 30 km (19 milje) në perëndim të Tiranës me urdhër të amerikanëve. Pesë ujgurë që ishin burgosur në Guantanamo u transferuan në Shqipëri në vitin 2006, një lëvizje që ngjalli polemika me Kinën. Vendi gjithashtu pranoi më shumë hebrenj pas Luftës së Dytë Botërore sesa çdo vend tjetër.
Midis viteve 1944 dhe 1985, Shqipëria u shkëput plotësisht nga bota nën regjimin brutal komunist të Enver Hoxhës. Nën sundimin e Hoxhës, feja u ndalua, xhamitë dhe kishat u mbyllën, udhëheqësit fetarë u burgosën ose u vranë dhe çdo opozitë u shtyp. Kur regjimi ra në vitin 1991, mijëra shqiptarë u larguan në Italinë fqinje për t’i shpëtuar varfërisë si pasojë e kolapsit ekonomik.
Në gusht 1991, rreth 20,000 refugjatë u dyndën në Vlorë, në një anije mallrash, e cila do të lundronte për në Itali. Kur mbërriti në Bari pas 26 orësh në det pa ushqim apo ujë në bord, ata që nuk kishin arritur të mbërrinin në qytet u mbyllën në stadiumin Stadio della Vittoria, ndërsa u morën masa për t’i dërguar përsëri përmes ngushticës së Otrantos për në Shqipëri.
Në disa aspekte, skenat nga lundrimi i Vlorës dhe aeroporti i Kabulit në gusht janë të ngjashme. Në të tjerat, botët janë të ndara. Por ajo ndjenjë e të qenit të braktisur nga Perëndimi ka ndjekur shumë shqiptarë.
Pra, kur u bë njoftimi se afganët do të strehoheshin në Shëngjin dhe Durrës, shumica e njerëzve e mirëpritën vendimin.
“Në disa aspekte ne kemi qenë në pozicionin e Afganistanit sot, duke kaluar Adriatikun vetëm tre dekada më parë,” tha Remzi Lami, drejtor i Institutit Shqiptar të Medias për Al Jazeera nga Tirana. “Në këtë kontekst, refuzimi nuk ishte një opsion dhe shihet si i drejtë nga publiku shqiptar”.
Një brez i ri
Çdo refugjat afgan beson se do të qëndrojë në Shqipëri për më shumë se një vit derisa të bëhen gati dokumentet e tyre. Për 21 gra, si Sweeta Amani,që janë shtatzënë, kjo do të thotë se një brez i ri afganësh do të lindë në Shëngjin.
E ulur në katin e dytë të apartamentit, 29-vjeçarja nënë e dy fëmijëve ndihet e lehtësuar se fëmija i saj do të lindë në një vend të sigurt. Pas mbërritjes në Shqipëri më 10 tetor, shtatzënia e saj nuk ka qenë e lehtë. Në ditët që pasuan rënien e Kabulit, burri i saj e detyroi atë të mblidhte gjërat thelbësore dhe të nxitonte për në aeroport.
“Unë isha shtatzënë në muajin e pestë në atë periudhë dhe për dy net u shtypëm me 10,000 njerëz të tjerë duke u përpjekur të futeshim në aeroport,” tha ajo. “Kisha shumë dhimbje, por nuk doja t’i bëja shqetësoja fëmijët. Nuk e di ku e kam gjetur forcën gjatë atyre pak orëve.”
Familja prej katër anëtarësh nuk kishte akses në ujë gjatë asaj kohe dhe bashkëshorti i Sweeeta-s e tërhoqi familjen nga frika e sulmeve kamikaze. Disa orë pas largimit të familjes, më shumë se 150 persona u vranë kur një burrë shpërtheu një bombë në mes të turmës.
Me origjinë nga qyteti verior i Mazar-i-Sharif, Sweeta është një grua e turpshme por e pasionuar pas modës . E veshur me një xhaketë sportive të zezë, nuk ka asgjë që nuk i pëlqen në Shëngjin. Dy djemtë e saj pesë dhe nëntë vjeç mund të vrapojnë pa u shqetësuar për sigurinë e tyre. Ajo ka marrë këshilla mjekësore eksperte nga vullnetarë si Farida Yakubi, një pediatre afgane nga Londra, e cila ka marrë me qira një apartament në mënyrë që të mund të jetë në gatishmëri 24/7 për njerëzit në nevojë.
Por mbi të gjitha ka pranë detin, një pamje me të cilën ende nuk është mësuar. “Kam ëndërruar gjithmonë që të kem një shtëpi pranë detit, kështu që këtë qëllim e arrita, tha ajo me një buzëqeshje të ngrirë.
Ajo nuk është e vetmja që e dashuron detin. Për shumë prej refugjatëve, kjo ishte hera e parë që kishin parë det. Fëmijët kanë mësuar të notojnë. Rëra e ftohtë është bërë tokë pjellore për ndeshjet e futbollit në mbrëmje. Ngrohtësia dhe qetësia e valëve na kanë ndihmuar për tu qetësuar për frikën që shumë njerëz ndiejnë për të ardhmen.
Histori fantazmash
Njerëzit shkojnë e vijnë për të ecur në plazh ose për të ndjekur një nga kurset e anglishtes që kanë filluar, por nuk është një zgjua aktiviteti. Ka trishtim se koha po ecën ngadalë dhe çdo ditë është e njëjtë. Hoteli është i mbushur me njerëz që kurrë nuk e kishin imagjinuar se do të duhej të largoheshin kaq papritur nga vendlindja e tyre për të filluar një jetë të re në anën tjetër të botës në SHBA ose Kanada.
Në fund të çdo dite në Shëngjin njerëzit mblidhen në plazh për të shijuar një gotë lëng të freskët, ndërkohë që fëmijët luajnë futboll. Stafi i Al Jazeera takoi Walwala, 23 vjeç dhe Meena, 22 vjeç, të cilët kishin mbërritur një ditë më parë nga Kabuli. Ende duke u përpjekur për të pushtuar rrethinën e tyre, dy miqtë e sjellshëm nga kryeqyteti i Afganistanit lanë të gjithë të afërmit e tyre pas, në mënyrë që të kishin një shans për një të ardhme më të mirë duke ndjekur universitetin në SHBA.
“Ne u rritëm me histori për jetën nën sundimin e talebanëve në vitet ’90. Ata ishin si histori fantazmash”, tha Walwala.
Tani historitë e fantazmave janë bërë realitet. “Më thyhet zemra kur mendoj për të gjitha vajzat që kanë mbetur pas”, tha Meena.
“Këtu në Shëngjin jemi me fat, por të gjithë po përballemi me pasiguri. Para se të largohesha, nëna ime tha se do të më duhet të mbijetoj. Më duhej të punoja për të ardhmen time dhe të vazhdoja shkollimin. Por në fund të ditës ne jemi vetëm.”
