Pandemia e koronavirusit ka pasur një ndikim negativ të trefishtë në përpjekjet e BE-së për të promovuar demokracinë në Ballkanin Perëndimor. Së pari, kriza ka gërryer demokracinë në rajon, pasi qeveritë kanë shfrytëzuar gjendjen emergjente për të shtyrë përpara interesat e tyre. Së dyti, ajo ka minuar më tej besueshmërinë e BE-së, e cila ishte e ulët edhe para pandemisë, pasi bashkimi ka luftuar për të përmbajtur krizën brenda kufijve të saj dhe nuk arriti të shtrijë solidaritetin e saj në vendet fqinje. Së treti, pandemia ka ofruar terren pjellor për fuqitë autoritare për të mbushur boshllëkun e lënë nga BE dhe për të forcuar ndikimin e tyre në rajon, duke rritur mbështetjen për modelet alternative politike.
Koronavirusi vjen në prag të një krize më të gjerë demokratike në Ballkan. Pandemia ka pasur një ndikim të dukshëm negativ në gjendjen e demokracisë në të gjithë botën duke çuar në kufizime të lirive themelore, duke rritur përqendrimin e pushtetit me drejtuesit dhe duke kufizuar rolet e parlamenteve. Gjeopolitika e vaksinave është një tjetër manifestim i kësaj krize: regjimet autoritare përdorin donacione vaksinash në Ballkanin Perëndimor për të minuar ndikimin perëndimor, ose atë çfarë ka mbetur prej tij.
Edhe pse nuk e shkaktoi atë, koronavirusi ka përshpejtuar kthesën jo-demokratike në rajon. Autokratët si Presidenti serb Aleksandër Vuçic kanë përdorur pandeminë për të forcuar kontrollin e tyre të pushtetit. Këta udhëheqës, të cilët shihen nga Perëndimi si sigurues të stabilitetit ndërsa në të vërtetë minojnë demokracinë nga brenda, kanë konfirmuar trendet e rënies demokratike duke kufizuar lirinë e shprehjes, të drejtën për privatësi dhe lirinë e shtypit.
Ballkani Perëndimor nuk janë vendet e vetme ku koronavirusi ka pasur një efekt të dëmshëm në shëndetin e sistemeve demokratike. Sidoqoftë, demokracitë më të dobëta, siç janë ato në Ballkanin Perëndimor, janë më të ndjeshme ndaj tendencave autoritare dhe përkeqësimit të lirive themelore sesa shtetet me institucione më të forta demokratike.
Një nga faktorët që ka çuar në krizën demokratike edhe ngecja e politikës së zgjerimit të BE-së ndaj rajonit ka ngecur gjatë dekadës së fundit. Dhe pandemia vetëm e ka përkeqësuar situatën.
Gjatë krizës së koronavirusit, politika e zgjerimit të BE-së ka vazhduar të zhgënjejë ata që shpresojnë se perspektiva e pranimit mund të kundërshtojë ndikimin e forcave autoritare dhe konkurrencën gjeopolitike në rajon. Pavarësisht nismës së BE për një metodologji e re zgjerimi në shkurt të vitit 2020 dhe vendimit të bllokut për të hapur bisedimet e pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut në Qershor, negociatat me këto dy vende janë bllokuar që nga dhjetori nga Bullgaria. Në takimin e tij në qershor, Këshilli i BE përsëri nuk arriti të hapë zyrtarisht negociatat me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, duke i dhënë një goditje tjetër besueshmërisë së politikës së zgjerimit të BE.
Ndër problemet me të cilat përballet perspektiva e zgjerimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor është konkurrenca gjeopolitike, me regjime autoritare si Kina dhe Rusia të etur për të ndërhyrë për të mbushur boshllëkun e lënë nga BE. Çdo dështim i unionit për të integruar rajonin dhe për të treguar solidaritet me të ofron një mundësi tjetër për forcat anti-demokratike për të forcuar ndikimin e tyre.
Gjeopolitika e vaksinave e ilustron mirë këtë proces. Si një nga rajonet më të goditura nga koronavirusi, Ballkani Perëndimor ka përjetuar disa nga nivelet më të larta të vdekjeve në botë, veçanërisht në Bosnjë dhe Hercegovinë, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi. Prandaj nuk është për t’u habitur që këto vende kanë kërkuar dëshpërimisht të mbrojnë popullatat e tyre, jo vetëm duke u përpjekur të sigurojnë furnizime të vaksinave të koronavirusit përmes mekanizmit të Organizatës Botërore të Shëndetit COVID-19 Vaksinat Global (COVAX), por edhe duke iu drejtuar furnitorëve nga Lindja. Kina dhe Rusia nuk e kanë humbur mundësinë për të rritur rolet e tyre dhe kanë përdorur vaksinat për të forcuar pozicionet e tyre në rajon.
Mungesa e solidaritetit nga BE dhe vendet anëtare të saj, si në fazat e hershme të krizës ashtu edhe në shpërndarjen e vaksinave të mëvonshme, i ka dhënë një shtysë të re Pekinit dhe Moskës në lojërat e tyre gjeopolitike.
Serbia është bërë epiqendra e gjeopolitikës së vaksinave në Europën Juglindore. Në vjeshtën e vitit 2020, Beogradi arriti marrëveshje me prodhuesin kinez të vaksinave Sinopharm, i cili ka shpërndarë mbi 2 milion doza vaksinash që nga fillimi i vitit 2021. Së bashku me dërgesat e tjera nga prodhimet ruse Sputnik V dhe vaksinat perëndimore, kjo lëvizje e ka vendosur Serbinë në mesin e vendeve me nivelet më të larta të njerëzve të vaksinuar plotësisht: 36 për qind e popullsisë së Serbisë u imunizua plotësisht që nga 24 qershori 2021. Për më tepër, Beogradi ka nënshkruar marrëveshje për të filluar prodhimin e vaksinave Sinopharm dhe Sputnik V në Serbi, të cilat mund të bëjnë vendin një nga nyjet kryesore të furnizimit në Evropën Juglindore.
BE ka vazhduar të mbështesë Ballkanin Perëndimor në luftën kundër koronavirusit, por shumica e këtyre përpjekjeve kanë kaluar pa u vërejtur nga publiku. Së bashku me Bankën Evropiane të Investimeve, BE ndihmoi në mobilizimin e mbi 3.3 miliardë € për Ballkanin për përballimin e krizës shëndetësore dhe efektet e saj socio-ekonomike. Unioni ishte gjithashtu pas fillimit të iniciativës COVAX, e cila pritet të furnizojë me mbi 5 milion doza vaksina vendet e Ballkanit Perëndimor. Së bashku me vendet e saj anëtare, BE është një nga donatorët kryesorë të mekanizmit.
Por politika e saj mbi Ballkanin Perëndimor ka dështuar të sigurojë një alternativë të besueshme ndaj modelit autoritar të përfaqësuar nga fuqitë e tjera. Qasja e BE-së ka qenë gjithashtu tepër teknokrate deri më sot. Në veçanti, rënia e perspektivës së pranimit të BE ka dëmtuar aftësinë e unionit për të nxitur reforma demokratike në rajon dhe i ka dhënë një mundësi Kinës dhe Rusisë të ndërhyjnë. Reputacioni i BE është dëmtuar jo vetëm nga politizimi i zgjerimit dhe mosmarrëveshjet dypalëshe por edhe nga rënia e fuqisë transformuese që bashkimi ishte në gjendje të ushtronte më parë.
Por si mund t’i kundërvihet BE rritjes së ndikimit të Pekinit dhe Moskës në rajon dhe të kthejë rrjedhën e rënies së demokracisë? Ajo që duhet është një angazhim më i fortë nga fuqitë perëndimore.
Politika e zgjerimit të BE-së ka humbur shumë terren. Hapi i parë është përparimi i qartë drejt pranimit në BE, veçanërisht për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, të cilat deri më tani kanë përmbushur anën e tyre të marrëveshjes. E njëjta gjë vlen edhe për liberalizimin e vizave në Kosovë. Qeveritë e rajonit do të ndërmarrin reforma të dhimbshme vetëm nëse kanë siguri se BE do të mbajë premtimet e saj.
SI
